1.14.2023

Circle of hope: Samizdat - Tamizdat and Radio (The democratic opposition and the West)

A very personal view on our efforts to assist the democratic opposition and Solidarność in Poland, and in other Communist states.

Eugeniusz Smolar

The circle of hope: Samizdat, Tamizdat and radio

New Eastern Europe, nr 3-4,2019 http://neweasterneurope.eu/2019/05/02/issue-3-4-2019-eastern-partnership-turns-10/

 

Lead: I left Poland in 1970 with no hope that things would ever change for the better. Back then, would you dare to hope that Soviet communism could implode with just a little outside help?

I first got involved in dissident activity with a group of friends in high school during the early 1960s. During my studies at Warsaw University, my engagement with the movement grew. However it was all rather innocent then – mostly discussions about the past, present and the future, and some attempts to unnerve communist activists during public meetings at the university by asking awkward questions on issues such as the Katyń massacre or the exploitation of Poland by the Soviet Union. It was innocent until Jacek Kuroń and Karol Modzelewski were imprisoned for three years in 1965. After that, our group – built around Adam Michnik – started to be harassed by the secret police. To protest against oppression and censorship, we organised student demonstrations at the University of Warsaw in March 1968 that soon engulfed almost all Polish universities, medical schools and polytechnic institutes. Many young workers joined in as well.

The communist authorities responded with mass imprisonment, and antisemitic and anti-intellectual propaganda. I avoided arrest that March and went on to participate in the organisation of protests against the August 1968 invasion of Czechoslovakia by the Warsaw Pact (which included Polish troops). Only then was I imprisoned, as was my future wife – Nina. My brother, Aleksander, had been behind bars since the previous March. The witch hunts resulted in the imprisonment of thousands of students and workers. Many were fired from their jobs and hundreds received prison sentences. Some 15,000 Polish Jews emigrated. This was the fate I chose, as well as the fate of my wife and brother.

Émigré publishing

We wound up in Sweden and continued our studies in Uppsala. With my brother in Paris and a group of friends outside Poland, we slowly but surely took up a form of activism familiar to the Polish émigrés for the last few hundred years: namely, publishing. We set up a political quarterly entitled Aneks and later went on to publish books. It was not about belles lettres, it was about political thinking, and about finding an answer to the basic question asked by Jacek Kuroń: “What can be done in a situation where one cannot do much?”

What started in Sweden as a small publishing operation by a group of friends grew considerably, especially when I found myself working for the BBC in London after 1975. Annually, we smuggled thousands of copies of the Aneks quarterly and books we printed ourselves into Poland. We also used our channels to help other émigré publishers. As the Polish democratic opposition grew after 1976, mainly in the form of the Workers Defence Committee (KOR), we became its closest partner, supporter and ambassador.

Under communism there were different types of samizdat or underground publishing. On one level, there were writers like Aleksandr Solzhenitsyn, Andrei Sinyavsky and many others in the Soviet Union who wrote simply because they could not stand the oppression. These free thinkers – writers, journalists, essayists and poets – wanted to express themselves despite, or against, the system. They felt, without much optimism, that they could save their sanity and souls by writing, whatever happened to their bodies. The second level of samizdat, which took place in Poland throughout communism, took the form of intellectual-cum-political resistance. Most of the time, it was limited to small and often isolated groups of friends – mostly students – who trusted each other.

Finally, the third level of samizdat was related to various forms of resistance and political mobilisation of the opposition on a genuinely massive scale. This is largely a unique, Polish phenomenon linked to KOR (1976-1980), later to the Solidarność trade union (1980-1981) and finally to eight years of the Solidarność movement’s underground struggle following the imposition of martial law in December 13th 1981. Since 1976, independent, underground publishing grew in Poland, reaching a truly industrial level. For example, the Warsaw-based Tygodnik Mazowsze printed 80,000 copies per week in the 1980s! And this was just one of many. Between 1,000 and 5,000 copies of books were printed of every title.

This level of publishing was instrumental in helping independent public opinion to mature, strengthening the cohesion of the Solidarność movement, preserving the authority of Lech Wałęsa and other underground leaders. It also served as one of the instruments of the bloodless transformation of Poland in 1988 and 1989.

The Kultura approach

In 1964 I was in Moscow and saw, with my own eyes, the production of samizdat literature: the typing and re-typing of some literary books by a group of young, paid collaborators. I was amazed because we did not do such things. Samizdat was known since the late 1940s in Poland, but it functioned on the margins of independent intellectual circles; it only became an important part of the opposition movement after 1976. The explanation is that Poland was a relatively freer country – someone not involved in open political opposition could travel to the West. Thousands of Polish intellectuals, tourists or sailors smuggled back anything in print of importance, particularly the Paris-based monthly Kultura and books published under the same roof of the Instytut Literacki (Institut Littéraire), but also Polish magazines and books from London, Rome and New York.

If someone was determined to publish, he or she preferred to smuggle it into the West and get it published there (tamizdat). Polish tamizdat was significant, as some of our most important writers and poets lived in the West and published in Paris or London – Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz and Herling-Grudziński, just to mention a few.

Also, while describing Polish tamizdat, one needs to take generational differences into consideration. On the one hand, you had the London-based Polish government-in-exile, and many political, social and cultural organisations that represented the traditional Polish émigrés loyal to the pre-war state structures. The fact is not only did they not have much contact with what was happening in Poland, they often refused to keep in touch with the members of the opposition, fearing that anything and everything was controlled by the secret police and ultimately the KGB. Most of them believed this to be an obvious truth until 1976.

Since 1946 Jerzy Giedroyc and his small dedicated team in Paris published a very influential monthly called Kultura. As different from many war-time émigrés, they re-thought the post-war reality and managed to open themselves to new ideas and thus better understood the social, economic and political changes taking place in Poland. Kultura – to loud protests from very many émigrés – accepted Poland’s post-war borders and reached out to the Russians, Ukrainians and Lithuanians. Several special issues of Kultura were published in Russian and Ukrainian and were met with enthusiasm within the USSR.

We all considered ourselves to be pupils of Kultura and there was a close co-operation and trust between Kultura and us at Aneks. We organised and co-ordinated assistance for the opposition in Poland, and exchanged texts. Very often, an article or a book would arrive in London with a note asking us to send it to Kultura, Radio Free Europe, Russkaia Mysl, Kontinent or Listy. But there were also some important differences between us. It is not just that we, the young Turks, wanted to have our own impact. When Jerzy Giedroyc established Kultura, he rightly believed that the road to freedom would take a long time. And since intellectual and political life in Poland was highly censored and regulated, with the secret police always in the background, Giedroyc attempted to assume the role of an intellectual-cum-political leader with Kultura as his main weapon.

We never did this and saw ourselves as an intrinsic part of the opposition. It is not by chance the title of our magazine was modestly called AneksAnnex to the Censored Press in Poland. We always felt that the objective of our effort in the West was to help the opposition in Poland, and later in Czechoslovakia, Hungary and elsewhere. 

In various ways, we helped readers formulate their own ideas, based on the most important intellectual and political trends in the West. We believed this might – someday – lead to action, but we knew that action risked reprisal and imprisonment. We were safe in the West. To us, publishers of tamizdat, the most important medium was always samizdat and the people who produced it – the members of the democratic opposition.

On the other hand, in the 1980s in London – with Jan Kavan (later Czech Foreign Minister) and with George Schöpflin (now a Hungarian MEP) – I published an English-language quarterly The East European Reporter which aimed to inform westerners and the growing independent public opinion in our countries about the current developments.

Samizdat – infrequent phenomenon

Censorship in Poland was a bit more relaxed than other communist states. It is a known fact that, in the 1950s and 1960s, many people in the USSR learnt Polish, read Polish books and magazines because they could also find western authors that were banned in their own countries. In Poland the atmosphere was a bit less strict and, with the exception of those blacklisted, one could publish officially if the content was not openly anti-communist. There were several heavily censored but immensely popular Catholic publications, such as Tygodnik Powszechny, Więź or Znak for which many non-Catholic authors also wrote.

This is why the Polish samizdat was a rather rare phenomenon. Most Polish writers preferred to compromise and negotiate required changes with the censors in order to get something officially published. They often accepted, with a heavy heart, the censored version and only when something was rejected it would be sent abroad to be published in London or Paris – often using a penname.

The situation changed in 1976 when KOR (and later other groups) spawned the underground publishing movement. In 1977, among the very many political publications, the independent literary quarterly Zapis appeared – the first issue left the editing table with eight copies, subsequently typed and retyped many times over. After two years, it was already distributed with around 1,000 copies, properly printed.

The importance of Zapis lies in the fact that a group of intellectuals said: “Enough is enough – we want to publish our works uncensored.” The existence of an uncensored literary magazine gave writers, poets and essayists a choice, and many decided, for the first time in their lives, to write and publish uninhibited, putting their names out in the open. For the first time since 1945, they would not be jailed, only harassed and banned from official literary or academic life. We in the West would find money and help them financially.

From underground to achievement

For the samizdat–tamizdat–samizdat interrelation, Zapis became an excellent example. We initiated co-operation with the magazine Index on Censorship which agreed to use its imprint for the edition published discreetly by Aneks. Out of the 2,000 copies of every issue of Zapis, printed in fully professional form, we would smuggle around 1,500 copies into Poland. And then some people, often far away from Warsaw, would reprint a London edition.

Our own operation was similar. We would print 2,000 copies of Aneks Quarterly and smuggle 1,500 copies into Poland. Every issue and every book would be reprinted in the underground. We reprinted some underground magazines and books in London. Aneks publishers reprinted all issues of two quarterlies: the left-of-center Krytyka and the more conservative Res Publica. This is how tamizdat was intimately intertwined with samizdat. There is an important, pertinent question which needs to be answered here: At what point did independent publishing activity influence public opinion to support the opposition – namely, the Workers Defence Committee (KOR) in Poland, the Charter 77 in Czechoslovakia, and the intellectual opposition in Hungary?

This depended very much on the nature of the regime in question, the level of repression, as well as the international context. In Poland, the determining factors were 1) the 1975 Helsinki Agreement that provided the basis for the demands to respect human and civil rights; 2) the organised action of KOR and other organisations between 1976 and 1980; 3) the massive loans the Gierek regime took out in the West that made it more vulnerable to western pressure and kept it on a relatively liberal course; and 4) the massive scale of the activities of the Solidarność trade union (1980-1989).

The role of KOR was particularly significant as it not only defended oppressed and imprisoned workers, students and intellectuals, but because it fought for free speech. Consequently, its great achievement was that, during the Gdańsk shipyard strikes in August 1980, the workers, supported by KOR activists, demanded not just higher wages but the creation of the independent trade union and freedom of expression. This was a point of no return.

The circle of hope

However, the circle of hope would have been incomplete without a third very important actor that had reinforced both samizdat and tamizdat. This was the western radio stations, the intertwined broadcasting activity of Radio Free Europe/Radio Liberty,  the BBC, and, to a lesser extent, the Voice of America and Radio France International.

We did not only produce daily news programmes but read out on air verbatim individual articles and essays, whole novels or historical handbooks which reached a truly massive audience in Poland and in other Soviet-dominated countries. Every broadcast was repeated several times over the course of a week. The importance of this cannot be overstated – such co-operation meant that the articles published as samizdat or tamizdat reached tens of thousands of readers and millions of listeners on the other side of the Iron Curtain.

What is important here is that Radio Free Europe and the BBC paid quite generous author’s fees which were then sent by us to the authors back in Poland, eventually helping them remain independent from the authorities. What I called the Circle of Hope was complete. It was a very dynamic process, in which one part influenced the other two: samizdat-tamizdat-radio-samizdat-tamizdat-radio…

Summing up, I left Poland in 1970 with no hope that things would ever change for the better. Who would dare think back then that Soviet communism could implode with just a little outside help? However, in time we became aware that anything we could do to help feed the cycle, to make the Circle of Hope work, would help push back Soviet communism, and make it disappear. And so it did. Good riddance.


Eugeniusz Smolar is a member of New Eastern Europe’s editorial board. His study of Economy at Warsaw University was interrupted by imprisonment as a result of participation in student demonstrations in March 1968 and protests against the Warsaw Pact armies’ invasion of Czechoslovakia in August of that year. Following his release from jail, he immigrated to Sweden in 1970 and studied at the Uppsala University. In 1975 he joined the Polish Section of the BBC World Service and in 1982 he became its deputy director, and later on director (1988-1997). He was a co-founder of the émigré political quarterly Aneks (1973-1990) and the Aneks Publishing House. Following his return to Poland in 1997, he became a member of the Management Board of Polskie Radio S.A. (Polish Radio) responsible for programming (1998-2002), and later became its Programme Director. In October 2005, he became the President of the Center for International Relations where he now works as a Senior Fellow and Member of the Board. He has been involved in the Polish-Czech, Polish-German, Polish-Russian and Polish-Ukrainian dialogue.

 

 

1.11.2023

Podcasts

 01.01.2023      Polityka zagraniczna w 2023 - strony zmęczone wojną i sankcjami, Niemcy wyciągnęły wnioski, Tok FM z Maciejem Zakrockim https://audycje.tokfm.pl/podcast/133696,Polityka-zagraniczna-w-2023-strony-zmeczone-wojna-i-sankcjami-Niemcy-wyciagnely-wnioski

23.12.2022      Wizyta Zełenskiego w Waszyngtonie, Tok FM –Maciej Zakrocki o 23:00 – od 24’30”

https://audycje.tokfm.pl/podcast/133408,Konflikt-w-koalicji-i-wyprawa-Zelenskiego-podsumowanie-tygodnia

 10.12.2022      Dyplomacja wokół wojny w Ukrainie – Horyzont, TVN24 Bis Jacek Stawiski https://tvn24.pl/go/programy,7/horyzont-odcinki,11393/odcinek-174,S00E174,933452

9.12.2022        Demokracja liberalna musi mieć zęby do obrony przed ekstremizmami – niemiecka ją posiada, TokFM Karolina Lewicka. Też o dyplomacji wokół Ukrainy. https://audycje.tokfm.pl/podcast/132713,Demokracja-liberalna-musi-miec-zeby-do-obrony-przed-ekstremizmami-niemiecka-ja-posiada


17.11.2022      "Po zdarzeniu w Przewodowie Rosja dowiedziała się, że NATO działa, że mamy sojuszników, którzy reagują natychmiast", TokFM z Karoliną Lewicką

https://audycje.tokfm.pl/podcast/131542,Eugeniusz-Smolar-Po-zdarzeniu-w-Przewodowie-Rosja-dowiedziala-sie-ze-NATO-dziala-ze-mamy-sojusznikow-ktorzy-reaguja-natychmiast

 

18.10.2022      Perspektywa wstrzymania funduszy UE, z Wojciechem Muzalem https://audycje.tokfm.pl/podcast/130109,Wstrzymanie-funduszy-z-UE


29.09.2022      O Rosji Agnieszka Burzyńska rozmawia z Witoldem Juraszem i ze mną. Fakt Live – od 16 min. 40 sek. https://www.youtube.com/watch?v=QVsWICYFL6Y  https://youtu.be/QVsWICYFL6Y

 

28.09.2022      Rosja-Ukraina: Eskalacja zrodzona z desperacji. (Groźba użycia broni jądrowej), Maciej Głogowski TokFM  https://audycje.tokfm.pl/podcast/129126,-Eskalacja-zrodzona-z-desperacji

 

16.09.2022      Donald Tusk krytycznie o niemieckiej pomocy wojskowej dla Ukrainy, Tokfm z Karoliną Lewicką https://audycje.tokfm.pl/podcast/128610,Donald-Tusk-krytycznie-o-niemieckiej-pomocy-wojskowej-dla-Ukrainy

 

24.08.2022      Unia Europejska jest potęgą gospodarczą, natomiast w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa jest słaba różnicami, Tokfm Maciej Głogowski https://audycje.tokfm.pl/podcast/127515,Eugeniusz-Smolar-Unia-Europejska-jest-potega-gospodarcza-natomiast-w-polityce-zagranicznej-i-bezpieczenstwa-jest-slaba-roznicami


03.08.2022      Czy świat stoi w obliczu największego zagrożenia nuklearnego od czasów zimnej wojny, jak mówi szef ONZ? Tok FM – E. Smolar – Maciej Zakrocki https://audycje.tokfm.pl/podcast/126650,Czy-swiat-stoi-w-obliczu-najwiekszego-zagrozenia-nuklearnego-od-czasow-zimnej-wojny-jak-mowi-szef-ONZ

 

16.07.2022      Ropa stanieje? Po wizycie Bidena na Bliskim Wschodzie. Karolina Głowacka TokFm https://audycje.tokfm.pl/podcast/125869,Ropa-stanieje-Po-wizycie-Bidena-na-Bliskim-Wschodzie

 

6.07.2022        "The integration and disintegration tendencies in the EU in the context of the war in Ukraine", a debate held on 6 July, 2022 was organized by Kultura Liberalna with Fundacja Współpracy polsko-niemieckiej i Zeit-Stiftung.    https://www.youtube.com/watch?v=5EziAaco9Ss.


29.06.2022      Szczyt NATO i Ukraina, Małgorzata Łaszcz w „Tak jest”, TVN24 z prof. Krzysztofem Miszczakiem. https://tvn24.pl/go/audio,14/audio-tak-jest-odcinki,273880/odcinek-1472,S01E1472,807310

 

28.06.2022      Ukraina nie zostanie przyjęta do Unii Europejskiej za pomocą specjalnych procedur , wywiad z Michałem Ruszczykiem, Crowdmedia, 28.06.2022 https://crowdmedia.pl/eugeniusz-smolar-ukraina-nie-zostanie-przyjeta-do-unii-europejskiej-za-pomoca-specjalnych-procedur-wywiad/

23.06.2022      "Pełne członkostwo Ukrainy w Unii będzie zależeć od przeprowadzonych reform i postępującej konwergencji. Tu nie będzie żadnych ulg" rozmowa z Karoliną Lewicką. https://audycje.tokfm.pl/podcast/124808,Eugeniusz-Smolar-Pelne-czlonkostwo-Ukrainy-w-Unii-bedzie-zalezec-od-przeprowadzonych-reform-i-postepujacej-konwergencji-Tu-nie-bedzie-zadnych-ulg

 


Poland should be a supportive partner towards Germany instead of a scoffer

Poland should be a supportive partner towards Germany instead of a scoffer

The anti-European and anti-Teutonic phobias of the ruling party are perilous for Polish interests.

New Eastern Europe, January 5, 2023 
First published in Polish in a 'Rzeczpospolita' daily on 14.12.2022

Polska powinna być przychylnym partnerem Niemiec, a nie szydercą

 

Polska powinna być przychylnym partnerem Niemiec, a nie szydercą

Antyeuropejskie i antyteutońskie fobie rządzących są zabójcze dla interesów naszego kraju.

Rzeczpospolita, 14.12.2022  On-line: 13.12.2022

https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art37602691-eugeniusz-smolar-polska-powinna-byc-przychylnym-partnerem-niemiec-a-nie-szyderca

 

Wojna Rosji z Ukrainą przeorała świadomość zagrożeń. Reorientacja zachodnich polityków i społeczeństw nie jest procesem łatwym, wobec utrzymywania się w świadomości wcześniejszych założeń oraz konsekwencji gospodarczych – kryzysu energetycznego, wysokiej inflacji oraz recesji, co grozi zachwianiem stabilizacji politycznej. Państwa europejskie szybko dozbrajają się i uwalniają od wcześniejszych zależności od Rosji.

Dla PiS-rządu nieakceptowane jest znaczenie Francji i Niemiec w UE, także w stosunkach transatlantyckich z USA w dziedzinie bezpieczeństwa.

Zamrożone stosunki z Francją

Francja po wojnie nieskutecznie wykuwała dla siebie niezależną od Anglosasów rolę na scenie międzynarodowej. Przykładem było wycofanie przez prezydenta de Gaulle’a kraju ze struktur wojskowych NATO w 1966 r., oświadczając, że nie widzi potrzeby dalszego utrzymywania protektoratu amerykańskiego w Europie „pod przykrywką NATO”. W obliczu rosnących zagrożeń

prezydent Sarkozi w 2009 r. ogłosił powrót do struktur wojskowych NATO. Atak francusko-brytyjski na Libię z niejako wymuszoną przez ich słabość pomocą Amerykanów w 2011 r. ukazał ograniczone możliwości Paryża wpływania na swoje otoczenie międzynarodowe.

To samo dowiodły próby kolejnych prezydentów Francji wzmacniania pozycji kraju poprzez rozwijanie stosunków z Rosją. Współgrały one, zauważmy, ze staraniami poprawy relacji z Moskwą kolejnych prezydentów amerykańskich. Wobec aneksji Krymu oraz rozpętania wojny secesyjnej na wschodzie Ukrainy w 2014 r., w obliczu powszechnego oburzenia, prezydent François Hollande zablokował dostawę dwóch supernowoczesnych okrętów desantowych Mistral dla Rosji.

Wojna z Ukrainą w 2022 r. zmieniła wszystko. Nieudanym próbom prezydenta Macrona wpłynięcia na Putina towarzyszy ogłoszenie 9 listopada br. nowej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego.

Strategia odwołuje się do suwerenności Francji oraz do europejskiej autonomii, niemniej zdecydowanie podkreśla znaczenie NATO i Stanów Zjednoczonych dla bezpieczeństwa Europy. Czytamy w niej m.in.: "Stany Zjednoczone po raz kolejny wyłoniły się jako główny gwarant bezpieczeństwa europejskiego, poprzez skalę swojego zaangażowania w Europie i wsparcia militarnego dla Ukrainy" oraz: „Załamanie spowodowane wojną i nieodwracalność rosyjskich wyborów strategicznych każą przewidywać konfrontację z Moskwą".

Mogłoby cieszyć wyraźne zbliżenie stanowiska do polskiego, gdyby nie agresywnie niechętna polityka PiS-u, rozpoczęta arogancją, jaka towarzyszyła zerwaniu kontraktu na dostawę śmigłowców Caracal w 2016 r. Po licznych publicznych polemikach na najwyższych szczeblach stan relacji ujawniło przemówienie prezydenta towarzyszące ogłoszeniu Strategii Bezpieczeństwa Narodowego. Macron wymienił różne państwa na świecie bliskie Francji, a w naszym regionie Rumunię i Estonię, gdzie rozmieszczone są wojska francuskie, ale nie Polskę.

Rola Niemiec

Krytycy pomijają, że Niemcy stale podkreślają znaczenie NATO oraz więzi z USA. Geografia i gospodarka sprawiają, że kraj ten nie jest ani europejskim państwem zachodnim, ani środkowoeuropejskim bądź bałtyckim – należy do każdej z tych kategorii, co wpływa na jego politykę, gospodarkę i dyplomację.

Integracja europejska oraz członkostwo w NATO rozwiązały historyczny „problem niemiecki” w Europie. Kaczyński, w nadziei na korzyści wyborcze, podważa obecnie status quo nie mając żadnych narzędzi wpływu na bieg wydarzeń. Spotyka się to z odrzuceniem w praktycznie wszystkich stolicach UE. „Suwereniści” kierują się absurdalnym przekonaniem, że umacniają rolę Polski działając na rzecz osłabienia Niemiec. Wystarczy się o to zapytać i w Waszyngtonie, i we wszystkich stolicach państw naszego regionu, które odrzuciły intencję uczynienia z Trójmorza (wcześniej Międzymorza) projektu geopolitycznego, wymierzonego w Berlin i w Brukselę.

Wódz narzucił ton wołając: „Niemiecka hegemonia pod europejską flagą”, więc i giermkowie upowszechniają apokaliptyczne wizje, niemające nic wspólnego z realnymi problemami, też z polityką Niemiec.

Zdzisław Krasnodębski przebił wszystkich: „Zagrożenie dla naszej suwerenności z Zachodu jest większe niż ze Wschodu”.

Witold Waszczykowski: „Niemcy chciały i nadal chcą niemiecko-rosyjskiego kondominium nad Europą Środkowo-Wschodnią”.

Przemysław Żurawski vel Grajewski: „Niemcy, Francja i Rosja mają w istocie ten sam cel strategiczny, to znaczy wyparcie USA z systemu europejskiego”. 

Jan Parys: „Berlin robi wszystko, by polska gospodarka i polskie państwo były słabe.” (Rzeczpospolita, 24.10.22). I później: „Niemcy nie znajdą wsparcia w Europie dla swojej polityki, jeżeli jedyną ich odpowiedzią na realne problemy będzie dążenie do hegemonii” („Rzeczpospolita” 29.11.22).

Powinienem im zazdrościć, gdyż zapewne mają dostęp do tajnych dla wszystkich poza nimi projektów kolejnych kanclerzy i rządów w Berlinie, też partii politycznych. Cechą ich groźnych wynurzeń jest jednak to, że nie są w stanie na nic się powołać, ani nikogo zacytować. Pozostaje siła ich wyobraźni i przekonań.

Parys stał się moim szczególnym ulubieńcem jako ekspert od Niemiec po tym, gdy jako szef Gabinetu Politycznego min. W. Waszczykowskiego w 2016 r. zebrał w MSZ grono ekspertów i zmieniając wcześniej zapowiedziany temat obrad, stwierdził, że należy zastanowić się nad konsekwencjami dla Polski możliwego rozpadu RFN... Zgromadzeni byli zdumieni, też i tym, że powodem tej radosnej dla Parysa wizji był publiczny protest premiera Bawarii wobec polityki migracyjnej Angeli Merkel…

Zastrzeżenia wobec polityki zagranicznej i gospodarczo-finansowej Berlina formułowane są w licznych stolicach, w tym utrata wiarygodności ze względu na obstawanie przy budowie gazociągu Nord Stream, także niekonsekwentną pomoc dla Ukrainy. Mimo, że Niemcy plasują się na czwartym miejscu największych donorów finansowych i w przekazywanym uzbrojeniu, pomoc jest dalece mniejsza, niż to wynika z potęgi gospodarczej i wojskowej. Ogłoszona przez kanclerza Scholza radykalna zmiana polityki – Zeitenwende – nie podważa tego, że dopiero bomby, okupacja i zbrodnie rosyjskie w Ukrainie w 2022 roku zmieniły politykę wobec Moskwy.

W tym procesie dostosowywania się do nowej rzeczywistości Polska powinna być przychylnym partnerem, a nie pozbawionym wpływów agresywnym szydercą. Dziwi też schadenfreude obozu rządzącego, który pomija, że recesja w Niemczech przeniesie się natychmiast na sytuację w samej Polsce. Niemcy, to nie tylko 25-28% polskiego eksportu i ponad 20% importu, ale według OECD wartość finalna handlu z Niemcami odpowiada za ponad 7 % polskiego PKB!!!

Lepiej rozumiemy przyczyny, wyciągając wnioski ze słów J. Kaczyńskiego z 2016 r.: „Byłbym skłonny zdecydować się na jakieś spowolnienie wzrostu ekonomicznego, jeżeli byłoby ono ceną przeforsowania mojej wizji Polski”. Albo megalomańskie z br.: „Bronimy cywilizacji chrześcijańskiej w imię całej ludzkości”. 

 Konsekwencje

Zjednoczona Prawica izoluje Polskę w Europie antagonizując ogromną większość rządów europejskich; wywołuje także krytykę w Waszyngtonie, obecnie stonowaną przez rolę Polski w pomocy dla Ukrainy.

Realne problemy powinny być poważnie dyskutowane, także polityka Niemiec i Francji w Europie. Również przyszłe stosunki UE z USA, ze względu i na toksyczną, niepewną politykę w samej Ameryce, i na różnice w polityce międzynarodowej, głównie wobec Chin, ale też i wobec UE w wymiarze przemysłowo-handlowym.

Unię niepokoi rosnący protekcjonizm i potęgowanie niesprawiedliwej konkurencji poprzez nakładanie wyższych ceł na towary europejskie i ogromne nakłady na wspomaganie przemysłu amerykańskiego. UE będzie z pewnością chronić wspólne interesy gospodarcze. Skoro jednak Stany Zjednoczone są naszym niezbędnym sojusznikiem w zakresie bezpieczeństwa, skłaniać to będzie każdy rząd polski do ostrożnego poruszania się w konflikcie handlowym.

Zabójcze dla strategicznych interesów Polski antyeuropejskie i antyteutońskie fobie Kaczyńskiego, Ziobry i ich akolitów nie wzmacniają Polski, są wyłącznie wyrazem ich przekonań, odległych od realnych problemów. Głoszą suwerenizm nie w celu umocnienia suwerenności kraju, gdyż nie są w stanie sformułować celów gospodarczych czy politycznych, których Polska nie może zrealizować w obecnym układzie instytucjonalno-sojuszniczym. Panuje w tej mierze cisza zagłuszana przez krzyk: „Niemcy nam nie pozwalają!”.

Rzeczywistym celem tej operacji jest nie suwerenność Polski, lecz zagwarantowanie PiS-owi bezkarnej swobody działania w samym kraju kosztem praworządności, demokracji oraz spoistości UE, tak ważnej w obliczu wojny w Ukrainie.  Komisja Europejska, na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, działa na rzecz umacniania podstaw ustrojowych oraz spoistości samej Unii Europejskiej. Z Polską lub bez – kosztem naszego bezpieczeństwa i szans rozwojowych.

 

Eugeniusz Smolar

 

*) Eugeniusz Smolar jest analitykiem i byłym prezesem Centrum Stosunków Międzynarodowych oraz wieloletnim dyrektorem Sekcji Polskiej BBC.

 *  *  *

IN ENGLISH:  Eugeniusz Smolar, Poland should be a supportive partner towards Germany instead of a scoffer

The anti-European and anti-Teutonic phobias of the ruling party are perilous for Polish interests.

New Eastern Europe, January 5, 2023  

https://neweasterneurope.eu/2023/01/05/poland-should-be-a-supportive-partner-towards-germany-instead-of-a-scoffer/

 

1.10.2023

Wojna i globalizacja – jaki jest niemiecki punkt widzenia?

Kongres Obywatelski myśli strategicznie: 

„Nowa era globalizacji – co nas czeka, jakie szanse dla Polski?”, 

Pomorski Newsletter Kongresu Obywatelskiego nr 4(11) 2022, grudzień 2022

W tomie rozmowa ze mną nt. „Wojna i globalizacja – jaki jest niemiecki punkt widzenia?” (s. 107-111).  https://www.kongresobywatelski.pl/wp-content/uploads/2022/12/pomorski_thinkletter-4-2022.pdf

BBC 100 years old - BBC, the Cold War and the role of the Polish Section

BBC 100 YEARS - 2022. 

The “Cold War” history:  https://www.bbc.com/historyofthebbc/100-voices/coldwar/

Out of some 2,5 hours long recording with me the BBC used some:

https://www.bbc.com/historyofthebbc/100-voices/coldwar/solidarity/

The memory of working for the BBC World Service makes me proud.

Jaka Unia wobec wyzwań geopolitycznych i geogospodarczych? Wnioski dla Polski

Debata Kongresu Obywatelskiego, „Jaka droga do siły i odporności Europy? – w kierunku większego zrównoważenia”

Mój temat: „Jaka Unia wobec wyzwań geopolitycznych i geogospodarczych? Wnioski dla Polski”.

22.11.2022

YouTube: https://youtu.be/hVVtmmjBoS4  

FB:  https://facebook.com/KongresObywatelski/videos/620506636484434/

Polityka międz. rządu PiS jest utrapieniem dla UE, ale dla Polski – katastrofą

Polityka rządu PiS jest utrapieniem dla UE, ale dla Polski – katastrofą, Rozmowa z Agatą Szczęśniak  Oko.press 30.10.2022

https://oko.press/smolar-polityka-rzadu-pis-jest-utrapieniem-dla-ue-ale-dla-polski-katastrofa-rozmowa/

Putin straszy Zachód - rozmowa z Łukaszem Pawłowskim

 Putin straszy Zachód. ForumIdei Fundacji im. S. Batorego. 7.10.2022

https://www.spreaker.com/user/13562152/poprawiony-podcast-1?utm_campaign=episode-title&utm_medium=app&utm_source=widget

Rozmowa Łukasza Pawłowskiego z Eugeniuszem Smolarem, członkiem Rady Fundacji Centrum Stosunków Międzynarodowych, na temat rosyjskiej agresji na Ukrainę. Czy w konsekwencji rosyjskich porażek na froncie należy spodziewać się eskalacji ze strony Kremla? Dlaczego groźby Putina dotyczące możliwości użycia broni jądrowej są nakierowane na zachodniego odbiorcę? Czy Ukraina może liczyć na długofalową pomoc USA? Czemu Polska nie wykorzystuje na arenie międzynarodowej kredytu zaufania, który otrzymała w związku z pomocą udzielonej Ukrainie? 

Offener Brief an Bundesaußenministerin Annalena Baerbock

Die europäische Integration und das geschwächte Vertrauen gegenüber Deutschland. Offener Brief von Eugeniusz Smolar an Bundesaußenministerin Annalena Baerbock.

Deutsches Polen Institut e.V

Vor dem Besuch der Außenministerin in Warschau nächster Woche eine Pflichtlektüre!

Smolar erklärt, warum die dt. Politik in den pl. Augen ihre Glaubwürdigkeit verlor und steht Vorschlägen zur Reform der EU, die Einführung der Mehrheitsentscheidung zum Ziel haben, kritisch gegenüber. Er plädiert für weniger ambitionierte, realistischere, aber wichtige Reformen.

https://www.laender-analysen.de/polen-analysen/299/die-europaeische-integration-und-das-geschwaechte-vertrauen-gegenueber-deutschland/


Dlaczego osłabło zaufanie do Niemiec? List otwarty do min. Annaleny Baerbock

Dlaczego osłabło zaufanie do Niemiec. List otwarty Eugeniusza Smolara do min. Annaleny Baerbock, Gazeta Wyborcza 18.08.2022 

On-line. „Potrzebne były dopiero bomby, rakiety i zbrodnie rosyjskie, by Niemcy zmieniły politykę wobec Moskwy”  https://wyborcza.pl/7,75968,28804272,oto-dlaczego-oslablo-zaufanie-do-niemiec-list-otwarty-eugeniusza.html

Speech by Foreign Minister Annalena Baerbock: Seizing the Transatlantic Moment: Our Common Responsibility in a New World, The New School in New York, 2.08.2022  https://www.auswaertiges-amt.de/en/newsroom/news/-/2545662  

Szanowna Pani Minister, 

Z satysfakcją zapoznałem się z Pani wystąpieniem w New School w Nowym Jorku. Odnalazłem w nim liczne wątki, które są bliskie mnie i bardzo dużej części polskiej opinii publicznej. 

·         Bezwzględne potępienie Rosji za agresję na Ukrainę i deklarację pomocy naszemu wschodniemu sąsiadowi, by nie uległ imperializmowi Moskwy.

·         Uznanie, że celem Putina jest nie tylko zniszczenie niepodległości Ukrainy i jej tożsamości narodowej, ale podstaw porządku międzynarodowego.

·         Wzmocnienie NATO poprzez zwiększenie wkładu Europejczyków w bezpieczeństwo.

·         Budowanie strategicznej roli Unii Europejskiej w świecie przyszłości przy jednoczesnym podkreślaniu zasadniczego dla naszego wspólnego bezpieczeństwa znaczenia NATO oraz więzi transatlantyckich z USA.

·         Uznanie wagi umacniania demokracji oraz wartości liberalnych jako podstaw wspólnego działania na rzecz respektowania praw człowieka oraz prawa i porządku międzynarodowego, który tak dobrze służył wszystkim, a który jest obecnie podważany przez Rosję, Chiny i inne państwa.

Tezy Pani popiera z pewnością duża część polskiej opinii publicznej. Ale nie cała.

Rządzący Polską podzielają wiele „wartości” Putina 

Od 2015 roku rządzi Polską koalicja, która łamie rządy prawa, w tym niezależność sądownictwa, kolonizuje niemal wszystkie instytucje publiczne, atakuje prawa kobiet czy mniejszości, takich jak środowiska LGBTQ+. Rządzącym nie o suwerenność Polski chodzi, lecz o suwerenność ich władzy w Polsce. Temu wrogiemu przejęciu państwa (state capture) utrudniają traktaty i zasady unijne. 

PiS z sojusznikami koalicyjnymi jest ugrupowaniem głęboko nieufnym wobec Unii Europejskiej, której zarzuca podporządkowanie interesom niemieckim i francuskim. W praktyce łamie jej podstawowe wartości i zasady. Podobnie jak Putin uważa, że Europa zachodnia jest dekadencka, osłabiona przez imigrację i „lewacką” wielokulturowość, prawa LGBTQ+, bezbożność i pacyfizm, gotowa do „sprzedania” wszystkiego i wszystkich dla korzyści gospodarczych. A przy tym elity europejskie, głównie niemieckie, mają dążyć do stworzenia federacyjnego państwa europejskiego, które ma wyeliminować państwa narodowe. Polska w tej chorej wizji ulegnie nie tylko hegemonii francusko-niemieckiej, lecz wręcz znowu przestanie istnieć. 

PiS prowadzi agresywną politykę antyniemiecką, odwołującą się do pamięci o zbrodniach niemieckich lat 1939-1945. Rządy niemieckie wykazywały się wstrzemięźliwością, nie reagując na obraźliwe często wystąpienia Kaczyńskiego i jego akolitów. Nie dziwi przy tym niechęć licznych państw do bliskiej współpracy z rządami w Warszawie i w Budapeszcie, łamiącymi podstawowe zasady lojalnej współpracy w UE. PiS nie przyjmuje do wiadomości, że orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE czy stanowiska Komisji oraz Parlamentu Europejskiego nie mają na celu, jak PiS twierdzi, obalenie jego rządów, lecz obronę podstaw oraz spoistości wewnętrznej Unii Europejskiej.

Pisząc ten list do Pani, odmawiam przyjęcia nacjonalistyczno-suwerenistycznej perspektywy PiS oraz kompleksów liderów i zwolenników tej partii wobec zachodniej Europy, odrzucam założenia i sposób prowadzenia nieskutecznej polityki zagranicznej, wymierzonej w Niemcy, Francję czy w Brukselę, i z niepokojem obserwuję jej konsekwencje, prowadzące do osłabienia pozycji i możliwości działania Polski. Będąc świadom stopnia pozytywnej współzależności naszych gospodarek, państw i społeczeństw, odrzucam wszechobecną w propagandzie rządu PiS schadenfreude wobec Niemiec, borykających się obecnie z kryzysem energetycznym i możliwością recesji. Nie tylko dlatego, że konsekwencje tych trudności uderzą i w polską gospodarkę. 

Dla rozpatrzenia proponowanych przez Panią i rząd niemiecki zmian w UE przyjąć winniśmy dłuższą perspektywę czasową, gdyż rządy się zmieniają, a realizacja sugerowanych przez Francję i Niemcy reform obliczona jest na wiele lat. Zdaję sobie również sprawę z różnic w niemieckiej koalicji rządowej, także tego, że Zieloni – Pani partia ­ – odmiennie od SPD, od lat reprezentują pryncypialnie proatlantyckie i krytyczne wobec polityki Moskwy stanowisko.  

Taką dłuższą perspektywę przyjmuję oceniając politykę „silnika francusko-niemieckiego”, dwóch państw, które historycznie odgrywają szczególnie ważną rolę w integracji europejskiej.  

Francja, czyli „my” i „wy”

Francja, bliska w polskiej pamięci historycznej, nie odnalazła się w poszerzonej Unii. Odmiennie od Niemiec, nie miała strategii wobec naszego regionu, kierując się, sądzić można, oczekiwaniem, iż niezależnie od okoliczności i konsekwencji, będzie on podążać drogą wytyczaną przez „starą Unię”. 

Zaskakiwały brakiem realizmu gromko ogłaszane inicjatywy, takie jak martwa od poczęcia Unia na rzecz Morza Śródziemnego, UE z czternastoma często wrogimi sobie państwami (2008), czemu towarzyszyła obojętność wobec Partnerstwa Wschodniego (2009), czy zaskakujący partnerów unijnych, w świetle wcześniejszego sprzeciwu wobec działań USA i grona sojuszników w Iraku, atak z Wielką Brytanią na Libię w 2011 r. Zgłoszenie w 2019 r. przez prezydenta Emmanuela Macrona gotowości objęcia obrony Europy przez francuskie siły odstraszania nuklearnego zdumiało i Niemcy, nic o tym wcześniej niewiedzące.

Inicjatywy te wywołały intensywne dyskusje i… szybko umierały śmiercią naturalną. Ostatnio prezydent Macron przedstawił propozycję powołania Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Wielka Brytania odmówiła już dyskutowania o swoich interesach w towarzystwie Ukrainy, Turcji czy licznych innych niewielkich państw, dążących do członkostwa w UE[1].  

Kolejni prezydenci Francji nie uznawali za „pomocne” przeprowadzenie wyprzedzających konsultacji, co przywołuje słowa prezydenta Jacquesa Chiraca z 2003 r.: „państwa wschodnioeuropejskie zmarnowały okazję, żeby siedzieć cicho”...

Z kolei w 2017 r. zirytowany prezydent François Hollande skierował znamienne słowa do premier Polski: „Wy macie zasady, my mamy fundusze strukturalne”. Małe ma znaczenie, że Beata Szydło reprezentowała PiS i wrogość do Donalda Tuska, o którego wybór na drugą kadencję jako przewodniczącego Rady Europejskiej wówczas chodziło. Ważne było nagłe zniknięcie pojęcia: „my – Unia Europejska”, z jej deklarowanymi wartościami i celami, a pojawiło się: „my” – stara Unia z pieniędzmi i „wy” – Polska, ale też i inne kraje członkowskie na wschodzie UE.

Przypominając to, nie daję wyrazu jakimś polskim kompleksom, lecz zwracam uwagę na tradycję polityki francuskiej, wykazującą desinteressement imperiale wobec naszego regionu. Bynajmniej nie tylko na wschodzie UE, także wielu zachodnich analityków uznaje liczne polityki Paryża za przejaw działania we własnym interesie narodowym, przykrywanym europejską retoryką i dążeniem do umacniania własnej pozycji wobec „Anglosasów” i Niemców, także poprzez rozwijanie uprzywilejowanych stosunków niegdyś z ZSRR, a później z Rosją. A na tym polu dochodzi do istotnych różnic, nie tylko z rządem PiS. Zauważmy przy tym, że takie nastawienie pomaga suwerenistycznym nacjonal-populistom w Polsce i gdzie indziej, jak też z pewnością nie pogłębia zaufania, mającego służyć dalszej integracji, szczególnie w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. 


[1] Rząd brytyjski zmienił swoje stanowisko i uczestniczył w pierwszej konferencji Europejskiej Wspólnoty Politycznej w Pradze 6.10.2022 r.

Niemcy - zbyt późno stracone złudzenia

Przykład Francji jest jednak mniej dotkliwy niż doświadczenia z polityką Niemiec, które budziły i budzą zaniepokojenie oraz rozczarowanie w Polsce, niezależnie – co w obecnej sytuacji zdarza się nadzwyczaj rzadko – od preferencji politycznych. Nie zmienia tego fakt, że działania koalicji rządzącej mają na celu atak propagandowy na Niemcy, a nie rzeczową rozmowę parterów. 

Do wojny z Gruzją (2008) można było kierować się złudzeniami, co do intencji Putina, ale już z pewnością nie po aneksji Krymu i rozpętaniu wojny w Donbasie w 2014 r. 

Mimo to, wbrew nałożonemu przez UE embargu, Rosja nadal kupowała sprzęt wojskowy lub podwójnego zastosowania – we Francji za 152 mln i w Niemczech za 122 mln euro. Wcześniej tylko naciski sojuszników zapobiegły dostarczeniu Moskwie w 2015 r. dwóch nowoczesnych okrętów wojennych mistral o wartości 1,2 mld euro. 

Madeleine Albright zauważyła: „Przeszłość nigdy nie jest przeszłością”. Po doświadczeniach z „Mein Kampf” powinniśmy uważnie wsłuchiwać się w publicznie głoszone agresywne projekty autorytarnych przywódców, takie jak przemówienie Putina na monachijskiej konferencji bezpieczeństwa w 2007 r. Nie możemy unikać zadawania pytań: co sprawiało, że w Berlinie, zaczynając od szczytu NATO w Bukareszcie w 2008 r., lekceważono ekspansjonistyczne oświadczenia Putina, że Ukraina nie jest państwem, Ukraińcy są zaledwie pomniejszym szczepem rosyjskim, który musi zostać reedukowany, a ich narodowe aspiracje wyeliminowane? Zarzucenie teraz, co Pani podkreśla, pod wpływem wojny polityki zbliżenia poprzez współpracę (Wandel durch Handel) jest wyrazem zderzenia się z realiami, za które Ukraińcy płacą teraz krwią, cała Europa kryzysem energetycznym, a liczne państwa na świecie perspektywą głodu.

Do ostatniej chwili rząd koalicyjny i osobiście kanclerz Angela Merkel obstawali przy budowie Nord Stream 2. Skoro projekt ten jest obecnie martwy, mogłaby Pani zapytać, po co do tego wracać? Z naszej perspektywy jest on bowiem przykładem odmowy lojalnej współpracy, braku solidarności i przedłożenia interesów niemieckich (i rosyjskich) ponad wewnętrzną spoistość UE i NATO, uderzającego w interesy oraz poczucie bezpieczeństwa nie tylko Ukrainy, ale i Polski czy państw bałtyckich, sojuszników w NATO i w UE, ze szkodą, dodajmy, dla wspólnej polityki energetycznej całej Unii.  

Słyszeliśmy z Berlina zmieniające się uzasadnienia tego projektu i odmowę przyznania, że Rosja zdobywa potężne narzędzie wywierania presji na UE a też, że i same Niemcy mogą paść ofiarą szantażu energetycznego.  Mimo to Niemcy konsekwentnie opowiedziały się w 2015 r. przeciwko propozycji Komisji Europejskiej wspólnych zakupów gazu, osłabiając szansę na stworzenie rzeczywistej unii energetycznej. 

Angela Merkel raz tylko zabrała głos po odejściu z urzędu, potwierdzając słuszność swojej polityki. Kanclerz Olaf Scholz ostatecznie zablokował gazociąg Nord Stream 2, ograniczając uzasadnienie do militarnej agresji na Ukrainę. Musiał minąć ponad miesiąc wojny, a przede wszystkim ujawnienie mordów rosyjskich w Buczy, Irpiniu i gdzie indziej, zanim prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier postanowił zerwać ze swoim i SPD poparciem dla Nord Stream 2, przyznając 12 kwietnia: „Teraz nie tylko padł ten wielomiliardowy projekt, ale nasze postępowanie spowodowało również utratę wiarygodności u naszych wschodnioeuropejskich partnerów."  

Te prawdziwe słowa nie zmieniają faktu, że niemieckie rządy, partie polityczne i biznes działały w wąskim niemieckim interesie, ułatwiając Rosji przygotowanie jej agresywnych planów, kontynuując „dialog”, pozbawiony oznak jakiegokolwiek weryfikowalnego postępu. Wbrew ostrzeżeniom licznych niemieckich analityków czy apelom o zmianę polityki ze strony byłego prezydenta Joachima Gaucka i byłego ministra spraw zagranicznych Joschki Fischera.  

Obietnice, zapowiedzi, uniki i pomoc

W Polsce powinniśmy szczególnie doceniać powojenną tradycję pacyfistyczną Niemców, optujących raczej za rokowaniami niż za używaniem siły. Jej ograniczenia w zmienionych warunkach strategicznych uwypuklił jednak w Berlinie w 2011 r. polski minister spraw zagranicznych, Radosław Sikorski słowami: „Bardziej niż ich potęgi obawiam się bezczynności Niemiec”… Owa bezczynność wobec Rosji, powodowana przestarzałymi w zmienionych warunkach koncepcjami Ostpolitik oraz interesem własnym, ma obecnie swoje dramatyczne konsekwencje.  

Z uznaniem przyjęliśmy reakcję na agresję rosyjską, Zeitenwende kanclerza Scholza, to jest zapowiedź fundamentalnego zwrotu w stosunkach z Moskwą, bardzo poważnego zwiększenia nakładów na obronność w samych Niemczech oraz pomocy Ukrainie. 

Źródłem spadku wiarygodności Niemiec w regionie jest dostrzegany brak konsekwencji w działaniu. Głównie ociąganie się z dostawami broni dla Ukrainy – bezpośrednio, za pośrednictwem NATO, a także przez przypadki odmowy wyrażenia zgody na dostawy broni niemieckiej będącej w posiadaniu innych państw.

Jednocześnie, należy docenić, że Berlin poparł utworzenie Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju o wartości obecnej 2,5 mld euro, wspierającego Ukrainę także dostawami broni.

Ostatecznie Ukraińcy zaczęli dostawać pewne typy ciężkiej broni z Niemiec, ale dostępne dane wskazują, że wielkość pomocy militarnej Berlina znacznie odstaje od możliwości i poziomu zaangażowania licznych innych, mniejszych państw. Pomoc humanitarna obecnie i obietnica udziału w odbudowie Ukrainy w przyszłości na nic się zdadzą, jeśli Rosja zwycięży, choćby poprzez utrwalenie zdobyczy terytorialnych. 

Kanclerz Scholz odmawiał dostarczenia Ukrainie niezbędnej broni ciężkiej, uzasadniając np. w wywiadzie w „Der Spiegel” z 22 kwietnia, że Ukraińcy nie są wystarczająco dobrze wyszkoleni, broń nie jest gotowa, a Niemcy same nie mogą niczego dostarczyć bez osłabienia Bundeswehry itd. 

Uwagę jednak zwraca polityczne wyjaśnienie kanclerza: „Nasz kraj ponosi odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo w całej Europie. [...] Musimy zrobić wszystko, co możliwe, aby uniknąć bezpośredniej konfrontacji wojskowej między NATO a wysoko uzbrojonym supermocarstwem, takim jak Rosja, mocarstwem nuklearnym. Robię wszystko, co mogę, aby zapobiec eskalacji, która doprowadziłaby do trzeciej wojny światowej. Nie może dojść do wojny nuklearnej". 

Wobec tych słów należy zastanawiać się, czy w sytuacji, gdy Polska i inni sojusznicy na wschodzie stali się państwami frontowymi, możemy ufać, że niemieccy sojusznicy w NATO i w UE przyjdą nam z pomocą w potrzebie, udzielając wsparcia, co najmniej w postaci dostaw broni i amunicji. Bezwarunkowo i bezzwłocznie, byśmy i my nie usłyszeli, że Niemcy tego nie uczynią, gdyż „kraj ponosi odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo w całej Europie". 

Historyk Timothy Snyder skierował pod adresem Niemiec celne słowa: „Jeśli Ukraina przegra tę wojnę, to stanie się tak być może dlatego, że inni wykorzystali złą historię, by dać sobie złe powody do marnowania czasu w tygodniach, które decydują o kształcie świata w nadchodzących dekadach”.

Ociąganie się i dwuznaczne postępowanie w tak dramatycznych warunkach nie sprzyja zaufaniu, wiarygodności i jedności, sprawia, że sojusznicy debatują między sobą, ujawniając wobec Moskwy czy Pekinu podziały i słabości, wzmagając w sposób oczywisty tendencje dezintegracyjne w samej Unii. 

Weto, a sprawa nie tylko polska

Problem zaufania i wiarygodności musi zostać rozwiązany w sposób absolutnie jednoznaczny, zanim wkroczymy, co Pani rząd proponuje, na drogę większościowego głosowania w sprawach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. 

Już Pani poprzednik, Heiko Mass, wzywał do tego po zablokowaniu w czerwcu 2021 r. przez grupę państw zaskakującej i dyplomatycznie nieprzygotowanej inicjatywy Merkel i Macrona. Polegała ona na podjęciu bezpośrednich rozmów na szczycie Unii z Putinem, choć po lekceważącym potraktowaniu Josepa Borrella w Moskwie w lutym tego roku było jasne, że Rosja nie uznaje UE za partnera. Mass wzywał:

„Nie możemy już dłużej pozwalać na to, byśmy byli zakładnikami tych, którzy swoim wetem paraliżują europejską politykę zagraniczną. Stawką jest zdolność Europy do działania. Fakt, że poszczególne kraje regularnie blokują decyzje dotyczące polityki zagranicznej, zagraża spójności Europy. Dlatego też musimy otwarcie powiedzieć: weto musi zniknąć. Nawet, jeśli miałoby to oznaczać, że Niemcy mogłyby zostać przegłosowane”

Wczytując się w słowa ministra Massa, nie wiem, jak postąpiłyby Niemcy, ale wątpię, czy Francja pogodziłaby się z przegłosowaniem w sprawie tak zasadniczej jak polityka zagraniczna i obronna. 

Nie był to podyktowany chwilowymi emocjami wyraz intencji, skoro 20 grudnia 2021 r. podczas spotkania w Rzymie z premierem Mario Draghim nowy kanclerz Olaf Scholz także zasugerował, że w „niektórych sytuacjach decyzje powinny być podejmowane przez kwalifikowaną większość”. Draghi skomentował sceptycznie: „Jeśli zastanowimy się, co oznacza odrzucenie jednomyślności w obliczu podjęcia decyzji o wysłaniu swoich żołnierzy do walki, to zdajemy sobie sprawę, jak jest to skomplikowane”. Biorąc pod uwagę kompetencje Bundestagu w tej sferze, a też i różnice wśród uczestników rządzącej koalicji, można przypuszczać, że w samych Niemczech komplikacje byłyby nawet większe. 

Zaskakuje obstawanie przy tej radykalnej propozycji wobec poważnych różnic w polityce rządów państw członkowskich. Wojna w Ukrainie różnice te obecnie osłabiła, ale nie wyeliminowała. Powrócą z siłą, gdyby np. Rosja osiągnęła przewagę w Ukrainie lub gdyby w USA prezydentem został ponownie wybrany Donald Trump czy ktoś jemu ideowo podobny. Zauważmy, że i NATO, podstawa naszego wspólnego bezpieczeństwa, jest paktem polityczno-wojskowym, którego działanie wymaga jednomyślności, a zakres reakcji na zagrożenie każde państwo określa samodzielnie. Często słabe rządy koalicyjne w licznych krajach zależne są od labilnej i zmiennej większości parlamentarnej. Czy więc od ambicji którejś z partii, działającej w interesie własnej popularności, ma zależeć nasze bezpieczeństwo? 

Kto ma walczyć? Kto dowodzić?

Ponadto, tak dalece idący krok wymagałby zmiany traktatów, a niewielu uznaje to za realistyczną perspektywę. W maju trzynaście państw członkowskich, nie tylko z Europy Środkowo-Wschodniej, ale również Dania, Finlandia i Szwecja, opowiedziały się przeciwko zmianom w traktatach unijnych. 

Ze względu na poważne różnice, nawet w mniejszej Unii sześciu państw nie udały się próby powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej i europejskiej armii (1952). Niewielu dostrzegło rozwiązanie Unii Zachodnioeuropejskiej (1955-2010) z jej zobowiązaniem natychmiastowego i bezwarunkowego udzielenia pomocy wojskowej w wypadku agresji na któregoś z członków. Klauzula ta była silniejsza niż zobowiązania sojusznicze artykułu 5. Traktatu Północnoatlantyckiego, według którego „w razie ataku na któregoś z sojuszników państwo członkowskie paktu udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym (…) podejmując (…) akcję, JAKĄ UZNA ZA KONIECZNĄ, nie wyłączając użycia siły zbrojnej”. 

Nie powiodła się żadna z podejmowanych w przeszłości prób uzupełnienia traktatowego zestawu zadań i zobowiązań UE o aspekt wojskowy, włącznie z przyjętym w maju Europejskim Kompasem Strategicznym. Podobnie jak w przeszłości, państwa członkowskie nie były w stanie uzgodnić funkcji decyzyjno-operacyjnych wynikających z dwóch zasadniczych pytań:

  1. Kto ma podejmować decyzje o użyciu europejskich sił zbrojnych?
  2. Kto ma prowadzić działania operacyjne? 

Doświadczenie dowodzi, że mimo wieloletnich prób, poza skutecznym egzekwowaniem standardów w handlu i przemyśle oraz polityką pomocową, trudno mówić o wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Unii, która nieprzypadkowo w traktatach wymaga jednomyślności. W obliczu odmiennych historii, tradycji politycznych, kultury bezpieczeństwa oraz poczucia zagrożenia 27 państw próby wprowadzania głosowania większościowego w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa nie rozwiążą żadnego z problemów, a tylko przyczynią się do zwiększenia napięć i podziałów, a w konsekwencji do osłabienia Unii.

Zadajmy podstawowe pytania:

·         Jakie cele mielibyśmy w UE zrealizować przy zastosowaniu zasady większościowej w polityce zagranicznej i obronnej?

·         Jakie cele moglibyśmy obecnie zrealizować przy istniejącym systemie podejmowania decyzji, jeśli istniałaby wola polityczna zainteresowanych – wszystkich lub grupy państw?

·         Kto owe cele miałby określać i jak dać poczucie bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim w procesie ich realizacji?

Tak się z pewnością nie stanie, jeśli będą przegłosowywane w sprawach uznawanych przez nie za mające zasadnicze znaczenie dla ich bezpieczeństwa czy interesów.

Jesteśmy wspólnotą, ale każdy ma swoje interesy

W przemówieniu w New School zwróciła Pani uwagę na to, że absurdalnie używamy kilkanastu typów czołgów, i wezwała do integracji europejskiego przemysłu zbrojeniowego. Dlaczego więc choćby Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia czy Hiszpania nie były w stanie tego dokonać w przeszłości, nie czekając na zgodę innych krajów? Istnieje przecież mechanizm „pogłębionej współpracy”, który umożliwia grupie państw realizowanie projektów, na które nie ma obecnie zgody wszystkich.

Tak się nie stało, gdyż wszystkie państwa członkowskie, w tym i Niemcy, jeden z największych eksporterów broni, zazdrośnie chronią swoją niezależność, zdolności produkcyjne i miejsca pracy w tej strategicznie ważnej dziedzinie. Ponadto, przyzna Pani, że zakupy zbrojeniowe podlegają racjonalności nie tylko militarnej czy przemysłowej, ale i politycznej. Nieprzypadkowo Polska i Niemcy zdecydowały się na zakup myśliwców amerykańskich F-35, a nie najnowszego Eurofightera Typhoon. 

Proeuropejska retoryka zderza się z polityką państw członkowskich prowadzoną w interesie narodowym. Nic nowego, rządy zawsze tak postępowały, dbając jednocześnie, jakże ważne to uzupełnienie, o interes wspólny w ramach UE. Nie powinniśmy być tym rozczarowani, niemniej, odwoływanie się do haseł oderwanych od rzeczywistości  wyrządza szkody jedności europejskiej i pomaga nacjonal-populistom odwołującym się do suwerenności i patriotyzmu, a jednocześnie wzmacnia teorie spiskowe wyborców, według których ukrywane są rzeczywiste cele proponowanych polityk. 

Jednym z najistotniejszych problemów w sferze bezpieczeństwa jest kwestia współdziałania między UE a transatlantyckim NATO. Unia powinna mocniej zaangażować się we współdziałanie z NATO, w proces, który hamuje głównie ona sama, obawiając się dominacji Sojuszu. Wraz z przystąpieniem do NATO Finlandii i Szwecji, państw wcześniej neutralnych, znika argument o trudnościach w realizacji wspólnej polityki bezpieczeństwa. Na porządku dziennym stoi problem dokonania w Europie niezbędnego skoku technologicznego dla skutecznej interoperacyjności europejskich i amerykańskich sił zbrojnych. UE może odegrać zasadniczą rolę w tej dziedzinie – dla obrony własnej i dla pogłębienia współpracy z USA. 

Siła przez współpracę! 

Hasłem tym winniśmy się kierować w stosunkach i z USA oraz NATO, i wewnątrz samej Unii. Obstawanie w obecnych warunkach przy głosowaniu większościowym i tworzeniu Europy federalnej jest wyrazem swoistego daltonizmu politycznego, gdyż jest nie tylko nierealistyczne, lecz wręcz szkodliwe dla delikatnej równowagi między państwami członkowskimi. Jest ponadto eksploatowane przez suwerenistów we Francji, Włoszech, Hiszpanii czy w Polsce. Przeciwstawianie się zagrożeniom agresywnych nacjonalizmów, nawet, jeśli ich źródła wynikają z obaw i mają charakter obronny, nie może usuwać z naszej perspektywy konieczności umacniania funkcjonalnego modelu pogłębianej integracji w różnorodności.  

Czy więc, zanim podejmie się próbę wprowadzenia głosowania większościowego w zakresie polityki zagranicznej i obronnej, budowy Europy federalnej czy choćby tworzenia europejskiego przemysłu obronnego, nie powinniśmy oczekiwać podjęcia kroków, wydawałoby się mniej ambitnych, które Unię zdecydowanie wzmocnią, także wobec zagrożeń zewnętrznych? Wymienię kilka: 

  1. Dokończenie reform w strefie euro, to jest wspólne zarządzanie gospodarką i finansami, co jest niemożliwe bez harmonizacji polityk w ramach Unii Fiskalnej i Unii Socjalnej;
  2. Dokończenie tworzenia jednolitego rynku UE, także w zakresie usług;
  3. Stworzenie warunków dla zmniejszenia różnic rozwojowych między północą a południem Europy, choćby dla osłabienia napięć społecznych, które grożą spoistości całej Unii.

Od lat postęp w tych dziedzinach hamują same państwa strefy euro, broniące własnych miejsc pracy i przemysłów. Kryzys grecki okaże się mało znaczącym epizodem w obliczu potencjalnego kryzysu we Włoszech.

Powinniśmy bez wątpienia w obliczu tak licznych zagrożeń pogłębiać integrację we wszystkich dziedzinach, które pomagają nam wszystkim, także z użyciem mechanizmu głosowania większościowego, ale i – co szczególnie ważne – umacniają w obywatelach Europy przekonanie o użyteczności i skuteczności wspólnego działania w ramach UE. 

Należy wspierać koncepcję autonomii europejskiej, szczególnie wobec niepewności, co do przyszłej polityki nie tylko Rosji czy Chin, ale i Stanów Zjednoczonych. Autonomię można uzyskać przez poważne zwiększenie nakładów na obronność i koordynację działań państw członkowskich. Suwerenność natomiast wymaga i odpowiednio wysokich inwestycji w siły zbrojne, i jednolitego, posiadającego odpowiednie uprawnienia wykonawcze dowództwa, na które wszyscy członkowie UE musieliby się zgodzić. Ten typ quasi państwowej egzekutywy wymagałby utworzenia rzeczywiście federalnej UE, na co państwa członkowskie nie są, i nie wiadomo kiedy, będą gotowe.

Czyńmy więc obecnie maksymalnie wiele, by wzmocnić UE we wszystkich możliwych dziedzinach, w tym odporność gospodarek, struktur państwowych i społeczeństw, dla samej Unii, ale także jako skutecznego partnera NATO.

Bardzo wiele można osiągnąć drogą pragmatycznego mechanizmu wzmocnionej współpracy grupy państw. Nie tylko symbolicznie ważną jest oczywiście jednomyślność całej UE, ale w obecnej dramatycznej sytuacji wojny, śmierci i zniszczenia, także kryzysu energetycznego oraz groźnych konsekwencji gospodarczych i społecznych w wielu krajach, liczą się konkretne posunięcia wzmacniające NATO, UE i Ukrainę oraz osłabiające Rosję. A do tego potrzebna jest wola polityczna nie tylko Berlina, Paryża czy Rzymu, ale i rządów oraz parlamentów innych państw członkowskich.

Polacy są niezmiennie prounijni, nawet zwolennicy PiS

Forsowanie własnych wyobrażeń wbrew rzeczywistości w polityce bezpieczeństwa państw grozi katastrofą. Z tym się zderzyły obecnie Niemcy, głównie w stosunkach z Rosją, ale i w relacjach sojuszniczych, gdyż zmianę w polityce spowodowało nie samodzielne przemyślenie założeń i złudzeń przeszłej polityki wschodniej, lecz bomby, rakiety i zbrodnie rosyjskie.

W UE integracja zawsze była i pozostaje procesem, toteż obecnie potrzebujemy nade wszystko procesu dostosowywania się do nowej sytuacji poprzez konstruktywną, lojalną współpracę wszystkich ze wszystkimi przy realizacji konkretnych, służących nam wszystkim projektów. Przy świadomości, że wszystkie, rosnące pod naciskiem zagrożeń ambitne cele – gospodarcze, społeczne, klimatyczne, obronne i liczne inne – pod wpływem tzw. oszczędnych państw członkowskich, mają być realizowane za zaledwie 1 proc. PKB.

Na koniec, Szanowna Pani Minister, zwracam uwagę, że regularnie ponad 80 proc. (!!!) Polaków wspiera członkostwo w UE, w tym więc i zwolennicy rządów PiS. Także większość ma zaufanie do instytucji unijnych większe niż do własnego rządu. Jest to ogromnie pozytywny punkt odniesienia dla myślenia o miejscu Polski w Unii przyszłości. Jeśli tylko wszyscy, wzajemnie lojalni wobec siebie, zejdziemy na ziemię i zajmiemy się tym, co prawdziwie potrzebne i możliwe.

A wówczas, nie mam wątpliwości, przyczynimy się i do tego, co podkreśla Pani w swoim wystąpieniu, to jest do pożądanego i skutecznego „partnerstwa w przywództwie” Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych.

Eugeniusz Smolar

 

Poland’s future on the ballot in October

Poland’s future on the ballot in October When asked what is at stake in the upcoming Polish parliamentary elections, the answer is simple: t...